Thế nào là Người dùng không trả tiền (Free-rider)?

Người dùng không trả tiền là một thuật ngữ trong kinh tế học dùng để chỉ những người sử dụng hàng hóa công cộng nhưng không tham gia gánh vác các khoản chi phí để cung cấp hàng hàng hóa đó. Hay nói cách khác, người dùng không trả tiền là những người thụ hưởng miễn phí các tài sản chung của xã hội.

Điều gì dẫn đến Người dùng không trả tiền (Free-rider)?

Có ba nguyên nhân chính khiến xuất hiện người dùng không trả tiền:

• Thứ nhất, hàng hóa dịch vụ công cộng không loại trừ người sử dụng, nghĩa là bất kỳ người nào cũng có thể sử dụng mà không phải gặp bất kỳ đòi hỏi hay yêu cầu gì.

• Thứ hai, con người trong kinh tế học là có lý trí, nghĩa là cố gắng tối đa lợi ích và làm tối thiểu chi phí. Trong trường hợp này, nếu một người đứng trước hai lựa chọn trả phí thì được sử dụng và không phải trả phí nhưng vẫn được sử dụng thì họ chắc chắn sẽ không trả. Vì vậy, tình trạng người dùng không trả tiền là kết quả từ con người kinh tế điển hình theo thuyết kinh tế học (tức là không bao gồm các vấn đề về đạo đức và tâm lý học). Ngoài đời thực, khi sử dụng các dịch vụ công cộng, người dùng có thể sinh ra một phần tâm lý muốn đóng góp nhất định, tuy nhiên nhóm này lại chiếm tỷ lệ không nhiều và cần sự dẫn dắt nhất định.

• Thứ ba, người dùng không trả tiền xuất phát từ tính ỷ lại. Với tâm lý rằng khoản phí sẽ được người khác gánh vác, người sử dụng sẽ không quan tâm đến việc đóng góp để xây dựng hàng hóa dịch vụ công cộng. Hiểu một cách đơn giản, người sử dụng dù không trả tiền thì vẫn có hàng hóa dịch vụ để sử dụng, vì vậy, họ sẽ không sẵn lòng trả.

Tại sao cần ngăn Người dùng không trả tiền (Free-rider)?

Dưới góc độ cá nhân, người dùng không trả tiền sẽ mang lại cho họ lợi ích cao nhất. Tuy nhiên, dưới góc độ xã hội, nhiều hàng hóa dịch vụ công cộng sẽ bị thiệt hại vì nhiều người dùng không trả tiền. Lấy ví dụ như cung ứng cầu đường, vì xây dựng cầu đường cần một khoản chi phí cực kỳ lớn nhưng lại không thể thu về các khoản để bù cho chi phí (do người dùng không trả tiền), cho nên hầu hết các doanh nghiệp tư nhân đều không cung ứng loại sản phẩm này. Bên cạnh đó, một số hàng hóa rất khó để thu phí, chẳng hạn như bắn pháo hoa, vì thế, các hàng hóa đặc thù này cũng không được tư nhân quan tâm và sản xuất. Một hậu quả khác từ người dùng không trả tiền là khai thác quá mức. Một số sản phẩm công cộng nếu không được quản lý tốt sẽ bị sử dụng quá mức và gây thiệt hại cho toàn xã hội. Chẳng hạn, nếu việc kiểm soát các công viên cây xanh không tốt, một số người sẽ tận dụng các địa điểm này phục vụ cho lợi ích cá nhân (như buôn bán hàng rong trái phép) và gây ảnh hưởng có những người tham gia khác.